Od dawna brakowało na polskim rynku wydawniczym syntetycznego omówienia historii Reformacji, uwzględniającego jej genezę, początek i rozwój. Co prawda w ostatniej dekadzie pojawiły się publikacje, dotyczące teologii ewangelickiej, dziejów Reformacji na ziemiach polskich, jednak brakowało pozycji, która – nie wpadając w pułapkę reformacyjnej hagiografii lub integrystycznej negacji wszystkiego, co ewangelickie – ukazałaby w możliwe zwięzły i przystępny sposób historię XVI-wiecznej Reformacji. Staraniem wydawnictwa Vocatio ukazała się książka amerykańskiego historyka prof. Kennetha Appolda: „Reformacja. Krótka historia.”

Kenneth G. Appold jest profesorem historii Reformacji na renomowanym Uniwersytecie Princton w USA, absolwentem Uniwersytetu Yale oraz Uniwersytetu Marcina Lutra w Halle (Niemcy). Warto zauważyć, że zainteresowanie Appolda dziejami Reformacji ma również istotny kontekst ekumeniczny – autor „Reformacja. Krótka historia” jest luterańskim teologiem, uczestniczącym w międzynarodowych komisjach dialogu teologicznego Światowej Federacji Luterańskiej ze Wspólnotą Anglikańską oraz Kościołami prawosławnymi.

Już sam fakt, że o historii europejskiej Reformacji pisze amerykański naukowiec zapowiada ciekawą perspektywę, warunkowaną m.in. specyfiką anglosaskiego piśmiennictwa teologiczno-historycznego. Appold podkreśla, że „ocena spuścizny reformacji jest złożonym zadaniem i wiele zależy od przyjętej perspektywy” i jakkolwiek dla wielu teza ta może brzmieć banalnie, to jednak uwzględniając charakter dyskursu nt. Reformacji w polskiej przestrzeni intelektualnej, nietrudno odnaleźć ujęcia, będące reanimacją polemicznej zaciekłości z okresu wojen religijnych. Książka Appolda zręcznie ukazuje historyczny krajobraz Europy w przededniu Reformacji, koncentrując się na konflikcie między zwolennikami absolutnej  władzy papieskiej a autorytetem soborów, ukazuje znaczenie stosunków gospodarczo-społecznych w późnośredniowiecznej Europie, które odegrały kluczową rolę w rozwoju bądź klęsce Reformacji w niektórych częściach Starego Kontynentu, a także opisuje próby reform podejmowanych przed 1517 rokiem.

Za pewien mankament książki można uznać dużą koncentrację autora na zagadnieniach społecznych, roli władzy i rodzącego się kapitalizmu kosztem dość skromnego ujęcia renesansu religijności w późnym średniowieczu. Zresztą sam autor odcina się od mało poważnych twierdzeń, dominujących wciąż u niektórych apologetów protestanckich, ukazujących średniowiecze jako ciemne wieki religijnego otępienia. Z drugiej jednak strony Appold naświetla te aspekty, które tak często pomijane są w europejskich opracowaniach, wskazując na słabszą siłę przebicia Reformacji na terenach wiejskich i dogłębnie wyjaśniając jej sukces w miastach. Niemniej jednak szkoda, że trochę skrótowo potraktowane zostały postacie Johna Wyclifa i Jana Husa. Autor nie pominął najważniejszych zagadnień dotyczących rzymskokatolickiej odpowiedzi na Reformację.

Bez zbędnej choreografii Appold wyjaśnia centralne zagadnienia reformacyjnej teologii, kładąc nacisk nie tylko na teologię Marcina Lutra, ale i poglądy Ulricha Zwingliego. Uwzględniony jest również Jan Kalwin jednak zabrakło miejsca na bardziej szczegółowe ukazanie odmienności w stosunku do Zwingliego i jego następcy Heinricha Bullingera. Trudno jednak czynić z tego powodu większy zarzut autorowi tym bardziej, że książka nie jest ani zestawieniem biograficznym, ani studium dogmatyczno-teologicznym, a raczej dość intensywnym i arcyciekawym spacerem przez burzliwy okres XVI-wiecznej Reformacji. Publikacja zawiera wiele ciekawych wniosków, które zachęcają do dalszej refleksji nt. sukcesów, porażek i znaczenia Reformacji. Interesujący jest choćby wniosek autora, że jednym ze znaczących elementów historii Reformacji jest powszechne zaangażowanie w dyskurs teologiczny (str. 87), co także i dziś wydaje się dość często zapominanym osiągnięciem Reformacji, szczególnie ważnym w czasie, kiedy religia traci na znaczeniu.

Polskiemu czytelnikowi zabraknąć może uwzględnienia Reformacji w wielowyznaniowej Rzeczypospolitej, tym bardziej, że autor pokazuje trudne początki Reformacji w Skandynawii, krótko omawia reformacyjne zmiany na Węgrzech. Momentami przeszkadzać mogą drobne usterki redakcyjne lub informacje co najmniej polemiczne, niemniej jednak to nie one przesądzają o bardzo dobrej ocenie, na jaką zasłużyła ta książka warta polecenia każdemu, kto chciałby zdobyć ogólną orientację, czym w ogóle była Reformacja, skąd się wzięła i co osiągnęła.

Polecamy!

____________________________

Kenneth G. Appold: Reformacja. Krótka historia, Wydawnictwo Vocatio 2013.

ISBN 978-83-7829-096-4, Oprawa: twarda, lakierowana, Ilość stron: 248
Cena: 39,99 PLN