W dniach 27 i 28 listopada w Katowicach odbyła się jedna z ostatnich konferencji naukowych zorganizowanych z okazji jubileuszu 500 lat Reformacji. Wspólne przedsięwzięcie Akademii Muzycznej w Katowicach im. Karola Szymanowskiego oraz Uniwersytetu Śląskiego odbyło się pod hasłem „Efekt Lutra. Słowo – Kultura – Performance”.
Intencję tak sformułowanego tematu organizatorzy tłumaczyli następująco: „Wielkie wydarzenia historyczne są jak kamień rzucony w wodę. Kamień opada szybko, ale kręgi na wodzie rozchodzą się długo – coraz szersze i coraz słabsze. Wydaje się, że współczesne chrześcijaństwo poreformacyjne zastygło pogodzone z podziałem u-formowanym w XVI w., tracąc rewizyjny impet intelektualny i pociągającą buntowniczość gestu Ojca Założyciela. Chcemy to sprawdzić, dlatego pod hasłem «efekt Lutra» zapraszamy do namysłu nie tylko nad samą Reformacją, ale także (i przede wszystkim) nad jej rezonansem w różnych dziedzinach kultury, aż po dzień dzisiejszy – a może nawet i jutrzejszy”. Próba odpowiedzi na pytanie o kręgi na wodzie pozostawione przez Reformację i samego Marcina Lutra zgromadziła w Katowicach ponad 20 prelegentów różnych specjalności: filozofów, religioznawców, literaturoznawców, medioznawców, muzykologów, socjologów i teologów.
Obrady pierwszego dnia otwarły zagadnienia teologiczne. Ks. Grzegorz Strzelczyk (UŚ) wskazywał jak reformacyjna krytyka nadużyć późnośredniowiecznego Kościoła znalazła oddźwięk w reformie katolickiej przeprowadzonej na soborze trydenckim. Jerzy Sojka (ChAT) omówił doktrynę dwóch regimentów wskazując jej znaczenie dla etyki politycznej wittenberskiej Reformacji, zadając pytania, na ile kierowała ona praktycznymi wskazaniami samego Reformatora z Wittenbergi oraz jak oddziałuje we współczesnym luteranizmie. Ks. Jacek Kempa (UŚ) pytał o znaczenie reformy dla współczesnego chrześcijaństwa, także w kontekście komunikacyjnym, odwołując się do interpretacji symbolicznego obrazu wystąpienia Marcina Lutra przed sejmem w Wormacji. Ks. Marek J. Uglorz ukazał zaś w odwołaniu do biblijnych wątków Starego Testamentu całościowość projektu reformacyjnego. Część teologiczną zakończyły pytania o tożsamość. W kontekście przykładów emancypacji ewangeliczek ze Śląska Cieszyńskiego stawiała je Grażyna Kubica-Heller (UJ), a w kontekście skomplikowanej historii kształtowania się tożsamości (górno)śląskiej Bartosz Bialik (UŚ).
Druga część dnia poświęcona była wątkom muzycznym. Aleksander Nawrocki (UŚ) wskazywał na reformacyjną wagę odczytania Psałterza, wskazując na znaczenie ich muzycznego wykonania przy pomocy psalterionu. Arleta Nawrocka-Wroczyńska (PAN) przedstawiła wyniki swoich badań nad obecnością pieśni z ewangelickich kancjonałów wśród ewangelików Śląska Cieszyńskiego wzbogacając swoje wystąpienie prezentacją wybranych nagrań wykonań pieśni przez śląsko-cieszyńskich ewangelików zgromadzonych podczas badań w latach 2005-2008. Marek Pilch (AM Katowice) wskazywał na konieczność opracowania podręcznika hymnologii protestanckiej by ułatwić włączenie tradycji pieśni ewangelickiej do kształcenia polskich muzyków i wskazywał, jak mógłby on wyglądać. Marcin Trzęsiok (AM Katowice) interpretował teologię młodego F. D. E. Schleiermachera z perspetywy muzykologicznej ukazując jej powiązanie z ideą muzyki absolutnej. Bartłomiej Barwinek (AM Katowice) ukazywał reformacyjne inspiracje w muzyce Brahmsa na podstawie jego interpretacji „Pieśni losu” Friedricha Hölderlina. Zaś Dorota Kozińska wskazała jak inspiracje wydarzeniami wojny chłopskiej znalazły swoją muzyczną postać w operze odwołującej się do postaci Matthiasa Grünewalda napisanej przez Paula Hindemitha pt. „Matthias der Maler”. Muzyczne rozważania zakończył koncert Akademickiej Orkiestry Barokowej Akademii Muzycznej w Katowicach pod kierunkiem Martyny Pastuszki w repertuarze Jana Sebastiana Bacha.
Dzień drugi konferencji otworzyły refleksje na gruncie filozoficznym. Bogdan Dembiński (UŚ) wskazywał wpływy reformacyjne na indywidualistyczne tendencje w filozofii. Michał Warchała (UP im. KEN) ukazywał jedno z fundamentalnych dzieł socjologicznych – „Etyka protestancką a duch kapitalizmu” Maxa Webera – jako swoistą formę powieści dokumentującej proces kształcenia [Bildungsroman]. Damian Guzek (UŚ) z perspektywy medioznawcy pytał o znaczenie Marcina Lutra dla zjawiska mediatyzacji. Agata Bielik-Robson (PAN) ukazała znaczenie efektu myśli Marcina Lutra dla filozofii Hegla wskazując na pojęcie pracy oraz fundamentalną dla Lutrowej i Heglowskiej historycznej interpretacji Trójcy Świętej formułę finitium capax infiniti [skończone objęło nieskończone]. Zbigniew Pasek (AGH) z perspektywy religioznawczej ukazywał protestanckie pieśni pogrzebowe jako świadectwo optymistycznego protestanckiego powiązania soteriologii (nauki o zbawieniu) z eschatologią (nauką o rzeczach ostatecznych).
Drugi dzień konferencji zakończyły zagadnienia powiązane z tematyką literaturoznawczą. Ryszard Koziołek rozważał znaczenie archetypicznego obrazu mnicha z młotkiem, a więc Marcina Lutra przybijającego swoje tezy, dla udziału humanistyki w debacie wykraczającej poza granice uniwersytetu. Adam Regiewicz (AJD) pytał, czy sposób czytania może być uznany za protestancki. Ireneusz Gielata (ATH) zastanawiał się nad motywem 96 tezy Marcina Lutra. Tadeusz Zatorski ukazywał Marcina Lutra w interpretacji Heinego. Piotr Bogalecki (UŚ) pytał o znaczenie Bonhoeffera i jego myśli dla polskiej poezji drugiej połowy XX wieku, zaś Joanna Soćko (UŚ) rozważała, czy Biblia powstała tylko dla mężczyzn odwołując się do tzw. „efektu Katarzyny” Luter na kanwie wierszy Emily Dickinson.
Naukowe spotkanie w Katowicach upłynęło pod znakiem pytania o znaczenie Reformacji w najróżniejszych obszarach kultury. Mnogość poruszanych tematów, a także żywość dyskusji na forum po każdym z referatów wskazuje, że refleksja nad tym problemem jest ważna, potrzebna i niewyczerpana. Tym zaś, którzy nie mogli spędzić ostatnich dni listopada w gościnnych progach Akademii Muzycznej w Katowicach pozostaje oczekiwać na ukazanie się planowanej publikacji pokonferencyjnej.
>> Szczegółowy program konferencji
Efekt Lutra
