Ks. Gudina Tumsa – luterański duchowny i główny architekt etiopskiego ekumenizmu – mógł prowadzić spokojne życie w USA, gdzie spędził trzy lata. Tęsknił jednak za Etiopią, gdzie poświęcił się służbie Kościołowi i społeczeństwu. Krytykował zarówno rozpasanie dworu cesarza Haile Selassie I, a po jego obaleniu sprzeciwiał się dyktaturze i przemocy komunistycznej junty wojskowej. W 1979 roku został uprowadzony, zamordowany i pochowany w zbiorowej mogile.

Ks. Tumsa jest jedną z kluczowych postaci etiopskiego luteranizmu. Do Ewangelickiego Kościoła Mykane Yesus należy ponad 5 milionów wiernych i jest to obecnie jeden z największych Kościołów luterańskich na świecie. Początki etiopskiego luteranizmu wiążą się z Onesimosem Nesibem (1856-1931). W wieku 13 lat został pojmany przez handlarzy niewolników. Wykupili go szwedzcy misjonarze, którzy podarowali mu wolność. Nesib konwertował na luteranizm i został wysłany do Szwecji, gdzie zdobył gruntowne wykształcenie. Po powrocie do ojczyzny poświęcił się pracy misyjnej – zakładał parafie i przetłumaczył Biblię na język plemienia Oromo, największej grupy etnicznej Etiopii, z której wywodził się również pastor Gudina Tumsa.

***

Gudina Tumsa urodził się w 1929 roku w miejscowości Bojjii w zachodniej Etiopii. Teologię studiował w Wallagga, gdzie funkcjonowała szkoła teologiczna, działająca pod auspicjami Szwedzkiej Misji Ewangelickiej. Na początku lat 60. wyjechał do USA na stypendium naukowe – był to czas szczególny, w którym rozwijał się ruch, walczący o prawa obywatelskie dla Afroamerykanów. Tumsa brał bezpośredni udział w tych wydarzeniach.

W 1966 roku powrócił do Etiopii poświęcając się bez reszty Kościołowi luterańskiemu – został sekretarzem generalnym Kościoła Mykane Yesus. Jednocześnie działał na płaszczyźnie ekumenicznej, tworząc zręby Etiopskiej Radę Współpracy Kościołów, którą później kierował. W imieniu etiopskich chrześcijan brał udział w zgromadzeniach ogólnych Światowej Rady Kościołów, Światowej Federacji Luterańskiej oraz innych, międzynarodowych spotkaniach ekumenicznych.

Inna teologia wyzwolenia

Tumsa poświęcił się również pracy naukowej, łącząc doświadczenie teologiczne i społeczne Zachodu z etiopskimi uwarunkowaniami i doświadczeniami. Walczył o godność biednych i tożsamość Kościoła, napominając, by nigdy nie stracił swojej tożsamości, wyrażającej się m.in. poprzez solidarność z najsłabszymi. Teologiczna refleksja Tumsy porównywana była z popularną w Ameryce Południowej i Europie teologii wyzwolenia. Jednak afrykański teolog zdecydowanie dystansował się od marksistowskiej i rewolucyjnej interpretacji teologii wyzwolenia, oraz wszelkiej jej ideologizacji, podkreślając, że walka o każdego człowieka, jego godność i prawa, wynika z posłuszeństwa Chrystusowi i ku Niemu musi prowadzić.

W duchu ekumenicznej współpracy opowiadał się za opracowaniem Afrykańskiej Konfesji, która łączyłaby wyznawców Chrystusa całego kontynentu. Teologiczna etyka Tumsy stała się jednym ze znaków rozpoznawczych etiopskiej i afrykańskiej teologii luterańskiej.

W 1974 nastąpiła rewolucja. Komunistyczna rebelia doprowadziła do upadku niepopularnej monarchii cesarza Haile Selassiego I. Etiopska gospodarka wykończona feudalnym systemem zarządzania i wystawnym trybem życia cesarskiego dworu przeszła we władanie komunistów. Kilkuset tysięczny wówczas Kościół Mykane Yesus musiał odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Tumsa był przeciwny radykalnym posunięciom, a okoliczności wymusiły na etiopskim Kościele uniezależnienie się od pomocy Szwecji i USA. Kościół skoncentrował się na działalności misyjnej i diakonijnej, jednak ze względu na szykany komunistów stawało się to coraz bardziej trudne.

Męczennik

Jako jeden z niewielu liderów kościelnych głośno mówił o prześladowaniach, tajemniczych zniknięciach, cierpieniu najbiedniejszych i wykluczonych. Po raz pierwszy został aresztowany w 1978 roku. Zwolniony po miesiącu, został ponownie zatrzymany w 1979 roku i zwolniony po interwencji rządu Tanzanii, który obiecał Etiopczykom, że Tumsa zaprzestanie krytykowania rządu i nie będzie angażować się w działania społeczne. Ks. Tumsa nie zamierzał jednak ustępować. Często przywoływał fragment z Listu św. Pawła do Koryntian, który stał mu się szczególnie bliski w więziennej celi: „Chrystus umarł za wszystkich, aby ci, którzy żyją, już nie dla siebie samych żyli, lecz dla tego, który za nich umarł i został wzbudzony.” (2 Kor 5,15).

28 czerwca 1979 ks. Gudina Tumsa został uprowadzony przez tajne służby krótko po odprawieniu nabożeństwa wieczornego. Dopiero po upadku komunistycznego reżimu jeden ze strażników ujawnił, że duchownego zabito tego samego dnia wraz z 39 innymi aresztowanymi. 27 czerwca 1992 roku, po zlokalizowaniu doczesnych szczątek ks. Tumsy, odbył się jego pogrzeb. W tym czasie Kościół Mykane Yesus liczył już ponad milion wiernych. Bazując na doświadczeniach walki o prawa obywatelskie w USA oraz fascynacji niemieckim męczennikiem ks. dr. Dietrichem Bonhoefferem na kilka dni przed swoją śmiercią ks. Tumsa napisał: „Jak mówił Bonhoeffer, gdy ktoś jest wezwany do tego, aby naśladować Chrystusa, wezwany jest również do tego, by umrzeć. Oznacza to przekierunkowanie celu życia, tzn. ku śmierci własnych życzeń i osobistych pragnień, ale ku odnalezieniu największej radości w życiu i służeniu Temu, który umarł za nas i zmartwychwstał.” W ślad za Bonhoefferem ks. Tumsa podkreślał, że odpowiedzialne życie chrześcijanina nie dąży do męczeństwa za wszelką cenę. – Chrześcijanin idzie jak baranek na rzeź tylko wtedy, gdy jest to w całkowicie zgodzie z wolą Boga, który powołał go do tej służby.

18 marca 2013 roku odbyła się na cmentarzu Addis Abeba niezwykła uroczystość, na którą przybyła wdowa i jedna z córek Tumsy. Przy grobie duchownego przemówił prezydent Republiki Federalnej Niemiec, Joachim Gauck. – Czcimy męczennika, który w duchu Dietricha Bonhoeffera i Martina Luthera Kinga walczył o prawa człowieka – powiedział prezydent. Dzięki pomocy Kościoła Ewangelickiego w Niemczech udało się wywieźć dzieci Tumsy z Etiopii do Europy, podczas gdy żona Tumsy spędziła 10 lat w więzieniu.

Dziś dziedzictwo Tumsy kontynuuje fundacja jego imienia, służąca wszystkim Etiopczykom bez względu na wyznanie czy religię.