Decyzją Synodu Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP rok 2013 obchodzony będzie jako Rok Reformatorów. Kim są reformatorzy? Jakie mają znaczenie dla Kościoła luterańskiego? I dlaczego Kościół Ewangelicko-Augsburski określa się jako ‚luterański’?
W 2007 roku amerykański teolog luterański ks. prof. Martin E. Marty opublikował książkę „Luterańskie pytania – luterańskie odpowiedzi”. Jednym z pierwszych pytań, na jakie odpowiada Marty brzmi: czym jest luteranizm? Odpowiedź: „Luteranizm jest zbiorem świadków, wspólnoty, praktyk religijnych oraz kulturowego oddziaływania”. Oczywiście nie jest to odpowiedź stricte teologiczna, ani też jedyna możliwa. W zależności od tego, czy będziemy rozmawiać z historykiem idei, teologiem czy religioznawcą fenomen luteranizmu będzie oznaczał coś innego. Chodzi nie tylko o rozłożenie akcentów, lecz perspektywę, z jakiej postrzegać będziemy luteranizm. Jednak prof. Marty, będąc teologiem i znanym w USA badaczem ruchów religijnych, porusza niezwykle ważny aspekt tego, czym jest luteranizm. Mimo iż –izm wskazywać może na ideologię, jedną z wielu, to jednak autor podkreśla, że luteranizm to świadkowie, to przede wszystkim ludzie. Co więcej, luteranizm to nie Marcin Luter, ani też całość jego poglądów – to coś znacznie więcej.Luteranizm, a w konsekwencji tego ‘teologia luterańska’ to przede wszystkim ludzie, reflektujący Bożą walkę o człowieka w nurcie tradycji, która wyodrębniła się w chrześcijaństwie zachodnim w pierwszej połowie XVI wieku. Dominującą postacią jest oczywiście Luter z jego zmaganiami, sukcesami, porażkami, Luter skomplikowany i w pewnym stopniu wciąż nieodgadniony, będący wciąż obiektem zainteresowania naukowców różnych dziedzin – nie tylko teologicznych. Jednak oprócz Lutra działało wielu reformatorów, a więc ludzi (śmiało można powiedzieć kobiet i mężczyzn), mniej lub bardziej znanych, którzy lokalnie, (ponad)regionalnie, krajowo, a nawet kontynentalnie byli świadkami Chrystusa, liderami Kościołów – także tych najmniejszych. Ich powołaniem była reformacja –nie sztuka dla sztuki, reformowanie dla samego reformowania, ale re-formacja, przeobrażanie, kształtowanie oblicza i wnętrza Kościoła w posłuszeństwie wobec Słowa Bożego. Misja reformatorów była nie tylko ich własnym powołaniem, ale i zadaniem wszystkich tych, którzy poprzez Chrzest Święty zostali powierzeni i zawierzeni Trójjedynemu Bogu.
Reformatorzy głosili kazania, reformowali liturgię i organizację Kościoła, inicjowali procesy kulturotwórcze związane często z muzyką i językami narodowymi, byli reformatorami życia publicznego, dobroczynnego i oczywiście edukacyjnego. Luter i jego najbliższy współpracownik Filip Melanchton byli najbardziej znanymi reformatorami, jednak w wielu regionach Europy – także przed wystąpieniem Lutra w 1517 roku – pojawiali się inni reformatorzy, pragnący służyć Panu Jezusowi i Jego Kościołowi. I tak obok duetu Lutra i Melanchtona, działali inni reformatorzy związani z wittenberskim (luterańskim) nurtem Reformacji: Johannes Bugenhagen na Pomorzu i w Danii, Mikael Agricola w Finlandii, Laurentius i Olaus Petri w Szwecji, czy Jan Seklucjan, Jerzy Trzanowski, Stanisław Murzynowski, Johannes Hess na terenie dzisiejszej Polski. Wielu znanych i bezimiennych świadków poświęcało swoje talenty i niejednokrotnie życie, aby w porę i nie w porę służyć Chrystusowi.
Dlaczego luterański?
Czy fakt, że Kościół Ewangelicko-Augsburski nazywany jest również luterańskim oznacza, że Marcin Luter jest największym autorytetem Kościoła luterańskiego i luteran? Czy teologia Lutra to po prostu reformacyjna wersja Urzędu Nauczycielskiego Kościoła Rzymskiego? I czy wreszcie sam Luter to główny ‘święty w protestanckim panteonie świętych’?Na każde z tych pytań odpowiedź brzmi NIE! Stosowana nazwa Kościół ewangelicko-luterański lub po prostu luterański – o wiele bardziej rozpowszechniona niż Kościół ewangelicko-augsburski – nie oznacza, że Marcin Luter jest największym autorytetem w Kościele. Największym autorytetem w Kościele luterańskim jest Jezus Chrystus, którego poznajemy w świadectwie Pisma Świętego Starego i Nowego Testamentu, ale także w wierze Kościoła wszystkich wieków. Określenie ‘luterański’ w nazwie Kościoła oznacza, że Kościół ten przyznaje się do dzieła odnowy Kościoła zapoczątkowanej przez ks. dr. Marcina Lutra i w tym duchu, choć niekoniecznie w ten sam sposób, co Luter w XVI wieku, pragnie służyć Chrystusowi.
Luter (nie)zwykły
Sam Luter sprzeciwiał się nazywaniu zwolenników reformacji ‘luteranami’, co jednak ochoczo czynili jego przeciwnicy. Co więcej, trudno w ogóle określić konkretną datę wyodrębnienia się Kościoła luterańskiego, gdyż – co pozostaje bezsporne – nie było zamiarem Reformatora tworzyć nowego Kościoła. Stało się jednak inaczej, a nazwa ‘luterański’ posłużyła do nazwania wspólnoty wiary, której Luter był częścią. Reformator był grzesznikiem jak każdy/a z nas, omylnym człowiekiem, potrzebującym Bożego zmiłowania. Luter podobnie jak wszyscy ochrzczeni był zwykłym i niezwykłym świadkiem Ewangelii – zwykłym, ponieważ jak każdy chrześcijanin przez chrzest został powołany do świadectwa, a niezwykłym, gdyż dzięki Krzyżowi Chrystusowi każdy chrześcijanin otrzymuje niezwykłą łaskę zbawienia.
Oczywiście niezwykłość Lutra ma również inne – teologiczne czy historyczne aspekty, jednak nie Lutrem stoi Kościół luterański, nie Luter założył Kościół, ani też nie Luter był jego głową i prawodawcą. Kościół, którego synem był Luter i który wyłonił się na skutek XVI-wiecznej Reformacji to Kościół, który w swoim nauczaniu, duchowej praktyce i świadectwie przyznaje się do Kościoła pierwszych wieków, to Kościół Jezusa Chrystusa. Wspominamy to także i dziś podczas każdego nabożeństwa z Sakramentem Ołtarza. W Modlitwie Eucharystycznej wyznajemy bowiem: „A jak ziarno z pól w chleb zgromadzamy, a grona winne tłoczymy, aby napój wydały, tak przetwórz nasze serca i zgromadź nas w jedni z wybranymi Twymi – prorokami, apostołami, męczennikami i wszystkimi świadkami Twej sprawy dla chwały imienia Twego.”
Wspominając Reformatorów, świadków Jezusa Chrystusa, warto pamiętać o reformacyjnym powołaniu wszystkich, których pochłania gorliwość o Dom Pański. Rok Reformatorów w Kościele Ewangelicko-Augsburskim ma przypomnieć nie tylko wielkie postacie z zamierzchłej historii, lecz również przypomnieć o odpowiedzialności, jaką Bóg nam powierzył.
